Dit liveblog is afgesloten
Einde van de eerste termijn van de zijde van de Kamer. Morgen is het woord aan premier Mark Rutte voor de beantwoording van alle vragen. Dat belooft een pittige klus te worden. Dag twee van de Algemene Politieke Beschouwingen volg je uiteraard opnieuw via deze site. Aanvang: 10.45 uur.
© EPA — Premier Mark Rutte De laatste spreker van vanavond is Wybren van Haga, die direct zijn steun uitspreekt voor 'kameraad Wilders'.
Hij heeft kritiek op de manier waarop het kabinet de coronacrisis in eerste instantie aanvloog, maar geeft complimenten dat het kabinet wel maatregelen heeft genomen. Over de maatregelen zelf is hij dan weer niet tevreden. Hij vindt dat de maatregelen veel te ver gaan met grote gevolgen voor bijvoorbeeld studenten en de evenementenbranche. Hij spreekt van 'coronagate'.
Door met Femke Merel van Kooten-Arissen. Ze heeft een duidelijke opdracht: Verbeter waar het kan, maar sloop niet wat goed is. ,,Jullie zijn hier voor ons'', zegt ze tegen het kabinet.
Verder met Henk Krol. ,,De economie heeft een slagaderlijke bloeding door de coronacrisis, maar de premier probeert met een paar Hansaplastpleisters het bloeden te stoppen. Dat gaat dus niet'', zegt hij. Hij pleit voor een belastingimpuls van 20 miljard euro voor iedereen die inkomstenbelasting betaalt. Hij hekelt het nieuwe pensioenakkoord, waarin ouderen volgens hem jaar op jaar aan koopkracht verliezen.
De volgende spreker is Thierry Baudet (FvD). Hij wil stilstaan bij tien jaar Rutte. ,,Ik kan niet anders dan tot de conclusie komen dat er een ravage is aangericht in Nederland. De publieke sector is ten prooi gevallen aan een kaalslag.'' Er is volgens hem te veel ingezet op immigratie, klimaatdoelstellingen en steun aan Zuid-Europese landen.
Baudet heeft allerlei grafieken bij zich die hij laat zien. Van immigratie tot de energierekening, de FvD-voorman heeft het naar eigen zeggen allemaal uitgezocht. Ze tonen volgens hem dat het in Nederland op al die vlakken niet goed gaat. Er worden kopieën van de grafieken aan de bewindslieden uitgedeeld.
© ANP — Thierry Baudet (FvD) Nu is het aan Corrie van Brenk (50Plus). Ze hekelt dat ouderen buiten de maatschappij dreigen te vallen en verzet zich tegen het pensioenakkoord.
Henk Krol - voormalig 50Plus-voorman - meldt zich direct. Hij vraagt hoe het verder moet met dat voornemen als de leden van 50Plus straks zouden kiezen voor een andere lijsttrekker. ,,Deze opmerking had ik van andere partijen verwacht'', reageert Van Brenk, waarop ze nog enkele steken onder water aan elkaar uitdelen. Het typeert het moddergooien van de twee sinds Krol de partij verliet. Van Brenk noemde hem eerder al een zetelrover.
Door met Farid Azarkan (Denk). ,,Woorden doen er toe'', zegt hij, verwijzend naar het betoog tegen Marokkanen van Wilders (PVV), eerder vanmorgen. ,,De uitwerking van die woorden is desastreus voor ons land.'' Hij roept de premier op racisme en discriminatie in Nederland uit te bannen.
Het coronabeleid is niet goed, vindt Azarkan, verwijzend naar problemen met testen, oplopende besmettingen en onduidelijke communicatie. ,,De coronacrisis was eerst een gezondheidscrisis, toen een economische crisis en nu steeds meer een welvaartscrisis.''
Azarkan pleit voor investeringen in zorg, onderwijs, in wijkagenten: ,,In alle voorzieningen die in 10 jaar Rutte onder druk zijn komen te staan.''
© ANP — Farid Azarkan (Denk) De volgende spreker is Kees van der Staaij (SGP), die weer wat bijzonders meeneemt voor zijn betoog. Elk jaar houdt de politicus een bijzonder betoog, waarin hij de een deel van de Nederlandse geschiedenis ophaalt. Dit keer heeft hij een doos bij zich, waar halverwege zijn betoog een ijsvogel (geen echte) uit haalt. Het is het symbool voor rust 'als het stormt op zee'. Dat ziet hij vandaag ook: een fel debat, maar er zijn ook altijd mensen die 'rustig hun werk blijven doen'. ,,Ik heb het over onze Kamerbodes.'' Hij wil de houten vogel doneren aan de bodes, als dank voor hun werk.
Van der Staaij roept op voor een meer nationale politieke koers. ,,Het kan toch niet zo zijn dat Google of Facebook bepalen wat we schrijven?'' Ook verzet hij zich - zoals elk jaar - tegen euthanasie en abortus, en wil hij meer aandacht voor de zondagsrust. Winkeliers zouden dan ook niet gedwongen moeten worden hun deuren te openen.
Segers is klaar met zijn betoog. Nadat het spreekgestoelte schoon is gemaakt, is het de beurt aan Esther Ouwehand (PvdD). ,,We waanden ons ontastbaar, maar dat zijn we niet'', begint ze. Economische groei is niet de oplossing voor de klimaatproblemen, het is juist het probleem, spreekt ze minister Wiebes toe.
,,En toen kwam corona'', zegt ze. Maar volgens haar kwam het virus niet zomaar 'aanvliegen als een zwarte zwaan', maar is het - net als bij eerdere virussen - het gevolg van onze omgang met dieren. ,,We moeten niet doen alsof een pandemie ons zomaar kan overkomen, we moeten er alles aan doen om een nieuwe pandemie te voorkomen.''
Corona leert ons dat we juist niet terug moeten gaan naar wat we deden, stelt Ouwehand, die vaststelt dat het kabinet 'geen fundamentele keuzes maakt voor de gezondheid van mensen'. De Partij voor de Dieren verleent geen steun voor de miljoenennota.
Asscher (PvdA) is klaar, door met Gert-Jan Segers (ChristenUnie). ,,De coronacrisis is niet ons sterfbed. Er is leven na de crisis'', zegt hij. ,,Maar door de crisis leren we wel scherper kijken.'' Zzp'ers hadden volgens hem als eerste hulp nodig.
Segers wil 'kiezen voor wat echt geldt'. Om te beginnen is dat de zorg voor elkaar. Asscher vraagt hem meteen naar de betere waardering voor zorgmedewerkers. Segers wil liever - in plaats van 'een vluggertje' - kijken naar een structurele oplossing voor mensen in de zorg.
Asscher stelt vast dat er iets aan het veranderen is. ,,Ik heb vandaag de VVD horen praten over een sterke overheid. Ik heb D66 horen zeggen 'we zijn liberaal, maar niet zulke erge'.''
Nu moeten de juiste keuzes gemaakt worden, stelt Asscher, voordat op 1 oktober het nieuwe steunpakket komt. ,,Je wilt niet hebben dat het straks allemaal weg is en er dan alsnog honderdduizenden mensen werkloos zijn.''
De PvdA-voorman begint opnieuw over een baangarantie voor werknemers van bedrijven die steun krijgen. Hij herhaalt dat die garantie een eis is voor steun van zijn fractie voor het derde steunpakket.
© ANP — Lodewijk Asscher (PVDA) Het woord is aan Lodewijk Asscher (PvdA). Hij doet zijn bijdrage - zoals alle jaren - uit het hoofd. Hij staat uitgebreid stil bij de impact van de coronacrisis. Ook een debat over de economie moet volgens hem gaan over de aanpak van het virus. Hij stelt vast dat het kabinet stevig is tegen mensen die coronamaatregelen overtreden, maar 'mild en genadig' als het om zichzelf gaat.
Asscher hekelt dat het kabinet veel van de belangrijke beslissingen aan de veiligheidsregio's laat. ,,Dat past niet, je moet de hete aardappel niet naar anderen gooien.''
,,Het is onze taak om te laten hoe het anders kan'', spreekt hij de Kamer toe. Daarbij steekt hij ook hand in eigen boezem. ,,De vraag is, wat leer je daarvan?'' Hij heeft bij de vorige economische crisis - toen de PvdA in het kabinet zat - geleerd dat de 'bestaanszekerheid van mensen' gegarandeerd moet worden.
Solidariteit is volgens Asscher onderdeel van de oplossing, in plaats van onderdeel van het probleem.
De Kamerleden zijn weer in de zaal, we gaan door met het debat.
Eetpauze tot 20.50 uur
Het debat is geschorst tot 20.50 uur. Het kabinet en de Tweede Kamerleden hebben een dinerpauze.
Een lelijk moment net tussen Jetten en Van Kooten-Arissen, nadat die de D66-leider confronteert met een interview van de nieuwe lijsstrekker Sigrid Kaag waarin ze zegt de Moria-situatie anders aan te willen pakken. Waarom doet ze dat dan niet nu al, vraagt Van Kooten-Arissen.
Jetten reageert zeer fel, en verwijt Van Kooten-Arissen gebrek aan geloofwaardigheid omdat zij de laatste jaren 'van partij tot partij' ging en daardoor zelf geen ruggengraat toont.
We gaan door met Rob Jetten (D66). Hij prijst de manier waarop het kabinet de coronacrisis aanpakt. Hij vraagt het kabinet of het 'nieuwe werken' ('dag thuiswerken', 'stoppen met goedkope business-vluchten') niet een kentering betekent, omdat ook na de komst van een vaccin de samenleving nog lang met maatregelen zal moeten functioneren. Ook wil hij dat het kabinet onderzoekt hoe sneltesten kunnen worden ingezet om bepaalde sectoren weer op gang te helpen.
Heerma is klaar, we gaan door met Lilian Marijnissen (SP). Tussendoor wordt het spreekgestoelte schoongemaakt. Ze maakt zich grote zorgen over de ontwikkelingen rond de coronacrisis. ,,Het zou voor de economie dramatisch zijn als er een tweede golf zou komen.'' Ook hekelt ze de problemen met de testcapaciteit. ,,Levensgevaarlijk'', meent ze. Dat het nog een aantal weken duurt voordat de testcapaciteit groter is, vindt ze 'onacceptabel'.
Ook pleit Marijnissen opnieuw voor salarisverhoging voor zorgmedewerkers en een oplossing voor mensen die door stijgende huren in de problemen komen.
De SP komt met drie wetsvoorstellen, waarin het minimumloon wordt verhoogd, winstdeling voor de werkvloer wordt geregeld en meer zeggenschap wordt vastgelegd.
Asscher (PvdA) breekt in. Hij wil een brief van het kabinet over de aankondiging van extra coronamaatregelen in verschillende regio's. Ook komt er komende vrijdag een extra persconferentie van premier Mark Rutte en minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid). Asscher is er niet over te spreken dat de Kamer dat via de media moet vernemen.
Heerma gaat door met de woningmarkt. Er is sprake van een 'nationale wooncrisis'. De CDA-fractievoorzitter pleit voor een ministerie van Volkshuisvesting.
Marijnissen (SP) concludeert dat er veel mis gaat op woongebied. ,,Huurders zitten in de knel nu. Wat gaat Heerma doen nu voor de huurders die geconfronteerd worden met die gigantische huurstijging?''
Heerma wijst erop dat er in de begroting al wat aan hun situatie gedaan wordt.
Klaver is klaar, we gaan door met Pieter Heerma (CDA). Ook hij staat stil bij het bewogen jaar. Hij ziet het tegelijkertijd als een 'kantelpunt'. ,,Je ziet een verlangen naar een ander soort Nederland. Minder gejaagd.'' Ook is er sprake van doorgeslagen individualisering. In dat nieuwe Nederland werken mensen meer samen. Heerma ziet daar al veel voorbeelden van. Hij noemt het een 'coöperatieve samenleving'.
De steeds onzekerder wordende wereld waarin de ene crisis over de andere heen buitelt maakt Nederland kwetsbaar. Daarom moet er een nationaal Planbureau voor de Veiligheid komen. Dit gezamenlijke voorstel doen CDA en ChristenUnie tijdens de Algemene Beschouwingen.
Wilders (PVV) vraagt of Klaver de rapper Akwasi nog steeds een 'woordkunstenaar' noemt. ,,Ja',, zegt Klaver volmondig. ,,Hij heeft ook heel vaak voor een verzoenende toon gekozen.'' Zijn uitspraken over Zwarte Piet waren niet goed, en daar heeft hij inmiddels ook excuses voor gemaakt, zegt hij. ,,En dat is meer dan u hebt gedaan'', sneert hij naar Wilders.
Klaver wil niet ingaan op de vraag of Akwasi vervolgd zou moeten worden. ,,Daar ga ik niet over, dat is aan het OM. Dat noemen we een rechtstaat.'' ,,Hypocriet!'', bijt Wilders hem toe. ,,Akwasi is iemand die iemand anders wil executeren.''
© ANP — Geert Wilders (PVV) en Jesse Klaver (Groenlinks) FvD-voorman Baudet bevraagt Klaver over het immigratiebeleid van het CDA. Minder mensen betekent ook minder uitstoot, stelt hij. Klaver begrijpt niet goed waarom hij daarover vragen krijgt. ,,Voor de duidelijkheid, ik ben Jesse Klaver van GroenLinks'', zegt hij. ,,Ik heb het idee dat ik figureer in een campagnevideo van Forum voor Democratie.''
Voorzitter Arib merkt tussendoor droogjes op: ,,Minder interrupties betekent ook minder co2-uitstoot.''
Klaver mist klimaatleiderschap, ondanks allerlei beloftes van het kabinet. Op deze manier kunnen de doelstellingen richting 2030 en 2050 niet gehaald worden. De GroenLinks-leider vindt onder meer dat de veestapel moet inkrimpen. Het huidige stikstofprobleem is het gevolg van het 'houtjetouwtje-beleid' van voormalig staatssecretaris Henk Bleker, meent hij.
Ook moet de co2-uitstoot van de industrie verlaagd worden en er moet gekeken worden naar alternatieve groene energie. Daarop raken Dijkhoff (VVD) en Klaver in discussie over kernenergie, waar Klaver geen heil in ziet. Volgens hem zijn kerncentrales niet rendabel. Hij vindt dat er vol ingezet moet worden op waterstof.
© ANP — Jesse Klaver (GroenLinks) Klaver gaat verder met zijn betoog. Hij vraagt de samenleving solidair te zijn, zeker nu met de coronacrisis. Hij wil weten hoe het kabinet aankijkt tegen het eigen testbeleid en het oplopende aantal besmettingen.
Ook wil hij weten welk steunpakket er is voor jongeren, die volgens hem ook keihard geraakt worden door de coronacrisis.
Klaver kijkt terug op 10 jaar Rutte. Hij complimenteert het handelen van premier Rutte als het gaat om vlucht MH17, maar hekelt tegelijkertijd 'de manager' Rutte met zijn 'economisme'. Het gevolg is volgens Klaver dat we van crisis naar crisis gaan, zonder de onderliggende problemen aan te pakken.
Jesse Klaver (GroenLinks) krijgt het woord. We zijn kwetsbaar als samenleving, zegt hij. ,,Ook als we elkaar in de steek laten. In kamp Moria, op Lesbos. In kamp hel, zoals het ook wordt genoemd.'' Hij vindt dat het kabinet meer moet doen voor deze mensen.
Wilders (PVV) breekt in: ,,Wat Klaver er vergeet bij te vertellen is hoe die brand in dat opvangcentrum is ontstaan. Dat is doordat die mensen zelf de boel in de fik hebben gestoken. Waarom vertelt u dat er niet bij?'' Hij vindt dat Klaver de halve waarheid vertelt. ,,U maakt misbruik van het sentiment en ben niet eerlijk.''
Klaver: ,,Het is inderdaad het meest aannemelijk dat de bewoners het zelf hebben aangestoken. Ik vind het verschrikkelijk dat ze dat hebben gedaan, en die personen moeten we daar niet voor belonen, maar feit is dat er kinderen langs de vangrail liggen.'' Zijn conclusie is niet anders, omdat de situatie al jaren schrijnend is. Bovendien kan je de kinderen de branden niet verwijten.
Voorzitter Arib vindt dat het wat sneller mag vanaf nu. Ze had zich voorgenomen om het aantal interrupties niet te beperken, maar gaat dat wel doen als het zo blijft.
De zaal loopt weer langzaam vol, het debat gaat over een paar minuten verder.
Schorsing voor de (late) lunch
Kamervoorzitter Arib schorst de vergadering voor de lunch. Om 15.45 uur gaan we weer verder. Dan is het woord aan Jesse Klaver (GroenLinks).
Marijnissen (SP) vraag Dijkhoff naar het testbeleid rond corona, nu het aantal besmettingen weer oploopt. ,,Grip op het virus is een van de lastigste dingen voor ons'', zegt Dijkhoff, die zelf ook zou willen dat er meer testcapaciteit was.
PVV-leider Wilders bevraagt Dijkhoff over het steungeld voor Zuid-Europese landen. Wilders vindt dat Nederland veel minder zou moeten betalen, dan bijvoorbeeld Duitsland. Het staat niet in verhouding tot elkaar, meent hij.
Dijkhoff wijst erop dat we in een economische zone zitten met landen waarmee we veel handelen. ,,Dan heeft het geen zin om te zeggen, val maar kapot.'' Hij wijst op het belang van de handelen voor de lange termijn. Het is volgens hem niet zo simpel als zwart-wit stellen dat 'zij 80 miljard krijgen, en wij niks', omdat het zaak is dat Nederland ook voor de komende generaties welvaart kent.
Wilders gaat door en noemt het beleid 'schandalig'. Dijkhoff haalt z'n schouders op: ,,Het maakt eigenlijk niet uit wat ik zeg. Ik moet me altijd kapot schamen van de heer Wilders.''
Rob Jetten (D66) vraagt Dijkhoff de Klimaatwet aan te scherpen, en 55 procent co2-reductie na te streven. De VVD-fractievoorzitter sluit dat niet uit, maar wil ook daarover doorpraten.
Baudet (FvD) wil praten over het immigratiebeleid van Dijkhoff, toen hij nog staatssecretaris van justitie was. Hij koppelt dat beleid aan de moord op Pim Fortuyn en Theo van Gogh en vraagt zich openlijk af waarom Dijkhoff daar geen lessen uit getrokken heeft. Hij noemt het immigratiebeleid van de VVD 'onbegrijpelijk'.
Dijkhoff reageert geïrriteerd en benadrukt dat de les niet was dat elke immigrant met messen zwaait en moorden pleegt. Ook wijst hij erop dat Fortuyn niet door een immigrant is vermoord. ,,Dat behoeft dus wat nuancering, het was gewoon een Nederlander.''
© Videostill — Thierry Baudet (FvD) Dijkhoff is klaar met zijn betoog. Er volgt nog een behoorlijk aantal interrupties, van links tot rechts.
Eerst Klaver (GroenLinks), die blij is met de 'mooie woorden' van Dijkhoff over de mooie dingen die hij in onzekere tijden heeft gezien en de wens die te behouden. Klaver wil daarop graag samenwerken. Maar Klaver is niet blij met de hoge huren in de vrije sector, die maar door blijven stijgen. Dijkhoff zegt toe daarover door te blijven praten.
Ook Marijnissen (SP) vraagt naar de huurstijgingen, en stelt vast dat er afgelopen jaren maar 'een straat per jaar' aan woningen is gebouwd. Ze vraagt Dijkhoff wat het hij gaat doen voor de mensen die daardoor in de knoei zitten. Dijkhoff verwijst naar het kabinet.
Lodewijk Asscher (PvdA) wil een baangarantie voor werknemers van bedrijven die steun ontvangen. Anders, zo dreigt hij opnieuw, steunt zijn fractie het derde coronapakket niet. Dijkhoff is opnieuw terughoudend, maar zegt wel 'het gesprek' aan te willen gaan.
© ANP — Klaas Dijkhoff (VVD) Interruptie van Esther Ouwehand (PvdD), die vandaag hetzelfde opmerkelijke pak draagt als gisteren tijdens Prinsjesdag. Ze vraagt net als 50Plus daarvoor naar het Nationaal Investeringsfonds. Ze vrezen dat de Kamer wordt gepasseerd door de inzet van een externe commissie om de initiatieven te beoordelen.
In het Nationaal Investeringsfonds reserveert het kabinet 20 miljard euro voor initiatieven die leiden tot economische groei en werkgelegenheid. Ook de Raad van State is kritisch op het fonds.
© EPA — Esther Ouwehand (PvdD) gisteren tijdens Prinsjesdag Daar komt Lodewijk Asscher (PvdA), waarmee alle linkse partijen zich nu achter elkaar melden. Hij vraagt Dijkhoff of de VVD ook openstaat voor alternatieven om meer banen te creëren.
Dijkhoff benadrukt dat de plannen voor het bedrijfsleven goed zijn voor de werkgelegenheid, maar dat je niet van tevoren kan aangeven hoeveel banen dat in de praktijk oplevert. ,,Het is geen baneninvesteringsregeling.'' Hij wil altijd praten over plannen die kunnen helpen bij het creëren van extra banen, maar wil geen toezeggingen doen.
© ANP — Lodewijk Asscher (PVDA) Ook Klaver (GroenLinks) meldt zich. Hij sluit zich bij Marijnissen (SP) wat betreft de kritiek op een voorgenomen lastenverlichting voor bedrijven, geldt dat volgens hem naar de zorg zou moeten gaan.
Klaver hekelt daarnaast dat onduidelijk is wat de regeling precies behelst, maar merkt op dat het wel om precies hetzelfde bedrag gaat (2 miljard euro) als bij de afschaffing van de dividendbelasting, die uiteindelijk niet doorging. ,,Het lijkt wel een beetje op de musical Soldaat van Oranje. Elk jaar denk je dat 'ie stopt, maar dan gaat het toch weer door.''
Dijkhoff: ,,Klaver begint een beetje te veel in zijn eigen succes te geloven. Wat dat betreft klopt de vergelijking met Soldaat van Oranje wel.'' Volgens de VVD-fractievoorzitter gaat het vooral om lastenverlichting voor het mkb, en niet voor de grote multinationals. Bovendien zou het goed zijn voor de werkgelegenheid, denkt hij.
Interruptie van Lilian Marijnissen (SP), haar eerste van de dag. Ze hekelt dat de zorgmedewerkers onvoldoende beloond worden voor hun harde werk tijdens de coronacrisis. Ze wil een structureel beter salaris voor hen.
Er komt een commissie om de knelpunten in de zorg te onderzoeken, benadrukt Dijkhoff. ,,Dat klinkt enorm Haags', geeft hij toe, maar de discussie gaat volgens hem niet alleen over de salarissen, maar ook over bijvoorbeeld meer zeggenschap. Bovendien gaan de salarissen volgens hem al omhoog via twee bonussen, dus zou het oneerlijk zijn te doen voorkomen alsof de salarissen gelijk zouden blijven.
Volgens Marijnissen moet die verhoging nog maar blijken. Ze hekelt dat het kabinet een commissie instelt voor iets dat overduidelijk zou moeten gebeuren: verhoging van de salarissen.
© ANP — Lilian Marijnissen (SP) We gaan door met Klaas Dijkhoff (VVD), die voor de gelegenheid witte sneakers aan heeft getrokken. Hij noemt het een 'bizar jaar', met de uitbraak van het coronavirus. ,,Ik heb zelf nog nooit iets meegemaakt dat zo lang zo erg was.'' Wanneer het over is, weet niemand. En daarna begint het repareren van de schade, zegt hij. ,,Maar dat het goed komt, daar ben ik van overtuigd.''
© ANP — Klaas Dijkhoff Wilders is nu echt klaar. Vijf minuten schorsing, daarna is het woord aan Klaas Dijkhoff (VVD).