Einde liveblog
Het liveblog komt daarmee ook tot een einde.
Einde zitting
De zitting komt daarmee tot een einde. De rechtbank doet normaal gesproken over twee weken uitspraak, maar dat wordt nu eerder: 19 december om 13.00 uur.
'In Enschede gaan we ook kantplanken plaatsen, omdat het RIVM dat voorschrijft. Maar de discussie is breder: moeten we dit soort kunstgras nog wel gebruiken? Moeten we sporten clusteren? Daar gaat onze zorgplicht over, en dat nemen we serieus.'
Laatste woord
De directeur van Sportaal krijgt het laatste woord: 'Ik snap het probleem. Maar waar ik moeite mee heb is dat wordt gezegd dat wij iets opzettelijk zouden hebben gedaan. Dat is echt niet zo. Dat staat verre van ons. En als het gaat om onze zorgplicht proberen we daar goed aan te voldoen, ook richting de gemeente met de vraag om maatregelen waarvan we denken dat ze nodig zijn.'
'Het is een summier dossier, excuus daarvoor. Maar zo kort kan het zijn. En waarom Sportaal hier zit? Iemand moet de eerste zijn, zo simpel is het. Maar er zullen er meer bekeurd gaan worden. De andere vragen die voorliggen zijn bijvoorbeeld is er sprake van vervuiling van oppervlaktewater en of er sprake is van einde product.' De officier sorteert hiermee voor op komende zaken, waarvan de inhoud nog niet bekend is.
'Het doet er niet toe wat er in de korrels zat, en welke korrels het zijn. Het is bodemvreemd materiaal, en dat moet je verwijderen. Het zijn rubberkorrels, het zal me jeuken welke het zijn.'
OM reageert
De officier van justitie reageert op het pleidooi van de advocaat. 'Welke maatregel je ook neemt, je moet kijken of het voldoende effect heeft. Met kantplanken ben je er misschien niet, maar je bent verplicht om de korrels op te ruimen.'
Integrale vrijspraak
De advocaat vraagt, maar dat is geen verrassing na het pleidooi, om een integrale vrijspraak voor Sportaal.
'Sportaal heeft gedaan wat van hun kon worden gevergd', aldus de advocaat. 'Maatregelen nemen, actie ondernemen, vragen om meer middelen. Er is dus wel degelijk aan de zorgplicht voldaan.'
Duidelijke richting
De kern van het pleidooi van de advocaat van Sportaal is duidelijk: je kunt niet vaststellen wat er is gebeurd, en je kunt Sportaal er ook niet voor verantwoordelijk voor houden. Met andere woorden: je kunt ze er ook niet voor straffen.
Zorgplicht
Nu vraagt de advocaat zich af hoe ver de zorgplicht van Sportaal moet reiken. Er wordt geveegd, maar de korrels zijn niet tegen te houden. 'In hoeverre kun je Sportaal dan verantwoordelijk houden? Dan kun je iedere club wel voor de rechter slepen, want die korrels liggen echt overal buiten het veld. Daar gaat een kantplank ook echt niet tegen helpen. Dat is echt onzin.'
Geen korrel in de hand
Toch opmerkelijk: concluderend blijkt uit het pleidooi van de advocaat dat het Openbaar Ministerie tijdens het onderzoek naar de situatie bij Vogido geen korrel in de hand heeft gehad en onderzocht. Niet duidelijk is wat de korrels precies zijn. Er wordt - begrijpelijkerwijs - uitgegaan van schadelijk rubber, maar het staat niet op papier.
Het verkennende RIVM-onderzoek draait ook alleen om velden van voor 2010. Of dat bij Vogido ook zo is, blijkt niet uit het dossier.
'Bovendien gaat het rapport waar in de aangifte naar wordt verwezen, alleen nog maar om een verkenning. Geen grondig onderzoek. In diezelfde periode zei de staatssecretaris nog dat hij met de branche in gesprek moest, en wordt vanuit Europa ook onderzoek gedaan. Dan kunnen we hier toch geen strafzaak beginnen tegen één partij? Ik snap werkelijk niet waarom dat politieke proces niet wordt afgewacht.'
Verontreiniging
Dan het tweede verweer: waaruit blijkt de verontreiniging? 'In het dossier staat er niets over. In de aangifte wordt aangegeven dat in het rapport van het RIVM staat dat rubbergranulaat kan leiden tot een mogelijke verontreiniging. Maar dat rapport zit niet in het dossier.' Dit is ook het rapport dat de officier tijdens zijn requisitoir toevoegde, tot boosheid van de advocaat van Sportaal.
'Nu gaat het kennelijk al om een mogelijke verontreiniging, en niet over een verontreiniging. Maar waar blijkt dit allemaal uit? We weten niet eens welke infill hier precies lag, dat staat niet in het dossier. Ik weet niet wat er op de foto's te zien is. Wat mij betreft loopt het hier al stuk. Je kunt niet bewijzen dat Sportaal een verwijtbare handeling heeft verricht.'
Over die handeling, die volgens het wetsartikel vereist is: 'Waaruit blijkt dat er rubbergranulaat op de foto's heeft gestaan? Ik zeg het gecharcheerd, maar het kan ook kunstmest zijn. Dit dossier is zo summier. Door het Functioneel Parket is niks gedaan. Niet één korrel gepakt, waar hebben we eigenlijk mee te maken? In zo'n belangrijke zaak.'
'Verder zitten er twee verklaringen in, een aantal stukken door de gemeente Enschede en enkele foto's. En waarom is dat zo belangrijk? Omdat je pas tot een veroordeling kunt komen als er een handeling is verricht die tot verontreiniging van de bodem heeft kunnen leiden.'
'Voor mij is dit een proefproces. Komt het tot een veroordeling, dan wil het OM doorpakken. Maar als dat belang zo groot is, hoe kun je dan met zo'n summier dossier komen? Er zijn zoveel rapporten, Kamerstukken, enzovoort. En dit wordt kennelijk gebaseerd op een verkennend onderzoek van het RIVM. Dat is zo summier.'
'Je kunt naar elke voetbalclub in Nederland gaan, rubberkorrels buiten het veld fotograferen, en je begint feitelijk een strafzaak. Terwijl het hier nogal ergens over gaat. Dit kan enorm grote gevolgen hebben. Er zijn 2.200 kunstgrasvelden met rubbergranulaat in Nederland. Naast de speeltuinen etcetera. Er kan een bom ontploffen in Nederland. Het kan er toe leiden dat al die velden niet meer gebruikt gaan worden.'
Kortom: wat is er al die tijd gebeurt? 'Na een half jaar krijgen twee ambtenaren ineens de opdracht om bij Vogido te gaan kijken. Waarom?' Dan nu punt twee: waarom is er gekozen om een beheerder van kunstgrasvelden te vervolgen? 'Er is tegen de gehele keten aangifte gedaan. Dan hoor ik wel dat er nog veel zaken aankomen, maar waarom is alleen mijn cliënt gedagvaard. Dat is pure willekeur.'
De advocaat begint met drie algemene punten. Allereerst de manier waarop de zaak door het OM is opgepakt. 'Er is op 14 september aangifte gedaan tegen de hele keten van rubbergranulaat. Dan begint het dossier pas te lopen in juli 2018. Er moest een onderzoek worden ingesteld naar de situatie bij Vogido, omdat er foto's waren binnengekomen. Wie heeft die genomen? Wanneer zijn ze genomen?'
Zitting wordt hervat
De zitting wordt hervat, advocaat Rob Oude Breuil krijgt het woord voor zijn pleidooi.
Schorsing
Volgens de officier van justitie zit een samenvatting van het rapport wel in het dossier, en is het ook vrij te vinden op internet. Advocaat Oude Breuil blijft er bij dat het stuk buiten beschouwing blijft. De rechtbank stelt voor dat hij zijn pleidooi toch doet, maar daarop wil de advocaat eerst een schorsing omdat hij zich beraadt op 'andere stappen' Wat dat is is nog niet duidelijk, maar de zitting wordt wel geschorst tot 17.10 uur.
Advocaat ontstemd
Advocaat Rob Oude Breuil krijgt nu het woord voor zijn pleidooi, maar begint op boze toon met iets anders. 'Door het OM zijn bij het requisitoir nog stukken toegevoegd. Dat kan niet waar zijn. Als dat stuk, het gaat om een rapport van het RIVM, wordt toegekend dan vraag ik de zaak aan te houden. Ik ken het stuk niet, en hierop kan ik me niet voorbereiden.'
Geldboete geëist
Strafeis: geldboete van 10.000 euro, waarvan 5.000 voorwaardelijk met een proeftijd van twee jaar.
'Het is nodig dat het signaal wordt afgegeven dat dit zo niet kan. Zeker als je nagaat hoeveel velden er zijn in Nederland. Verantwoordelijken moeten er nu maatregelen op nemen, of er nou genoeg middelen zijn of niet.'
'Dat de financiële middelen er niet waren om meer te doen, neemt niet weg dat de verantwoordelijkheid er wel was. De aansprakelijkheid houdt daarmee niet op. Dat verhaal horen we namelijk van elke milieuverontreiniger.'
Op naar de strafeis
De officier komt bijna met zijn strafeis: 'Het gaat hier om een structureel, opzettelijk tekortschieten. Het gaat per veld om 400 kilo rubber per jaar dat verdwijnt. 250 kilo komt rond het veld terecht, dat zijn zo'n 30 autobanden. Bij twee velden dus 60 autobanden. De gevolgen zijn lastig ongedaan te maken.'
Dat er sprake was van aantasting van het milieu is volgens het OM duidelijk: uit onderzoeken blijkt dat er in de rubbergranulaatkorrels meerdere stoffen zitten - zoals zink, kobalt en PAK's - die schadelijk zijn voor de natuur.
Op drie momenten, in 2018 en februari 2019, zijn door een inzender foto's gemaakt dat bij Vogido wel korrels naast de velden lagen. Daarmee acht de officier bewezen dat Sportaal zich opzettelijk schuldig maakte aan milieuverontreiniging, omdat niet alles is gedaan om het te voorkomen.
Zo kwam er in maart 2018 al een mail vanuit de gemeente richting Sportaal. In een reactie zegt Sportaal 'dat ze zich aan de richtlijnen gaan houden.' Volgens de officier betekent dit dat Sportaal de rubberkorrels niet naast de velden had mogen laten terechtkomen.
Sportaal was bekend met deze richtlijnen, gaf de directeur al eerder toe. Volgens de officier klopt dat: 'Er zitten e-mails in het dossier waaruit dat blijkt.'
Daarna zijn er richtlijnen opgesteld waarin staat hoe er met rubberkorrels moest worden omgegaan. Het gaat om vegen op het veld, schoenen schoonmaken, en zulke zaken. Later kwamen daar maatregelen als kantplanken en worteldoek onder de grond bij. 'Al geruime tijd worden de risico's van rubberkorrels onderkend', aldus de officier.
In 2009 is volgens de officier al vastgelegd dat het gebruiken van rubberkorrels in kunstgrasvelden niet mag leiden tot milieuverontreiniging. Daarmee valt dit volgens hem dus ook onder de Wet Milieubeheer.
'Je hebt goed voor het milieu te zorgen. Als je aan de auto sleutelt, moet je er een bak onder zetten. Afval dump je in de afvalbak en niet in de natuur, en de asbak leeg je niet uit je raam.'
'Wat hier aan de orde is, is de zorgplicht uit de Wet Milieubeheer', aldus de officier. 'Het is eigenlijk een dubbele zorgplicht. Je moet verontreiniging voorkomen, en anders beperken en ongedaan maken.'
Na de aangifte, die draaide om 'tekortschietend beheer' heeft de officier voorbeelden gevraagd. Daarop kreeg hij een aantal foto's toegestuurd van het terrein van Vogido. De persoon die het toestuurde wil niet bekend worden.
Milieuorganisatie Recycling Netwerk deed in september 2018 aangifte. Daarmee begon voor mij de zaak, zegt de officier. Onder meer Greenpeace en Milieudefensie zitten in deze organisatie.
Officier van justitie krijgt het woord
De inhoudelijke behandeling is hiermee afgerond. De officier van justitie krijgt nu het woord, en zal uiteindelijk zijn strafeis neerleggen.
Directeur Sportaal: 'Naar eer en geweten hebben we alles gedaan om de rubberkorrels op te ruimen. Maar als u zelf kinderen heeft, weet u ook dat ze na het sporten zelfs in de wasmachine belanden. We kunnen hooguit zeggen dat we de problematiek niet snel genoeg hebben opgelost. Maar vergeet niet dat de velden lang een soort heilige graal waren, pas later leek het een kat in de zak te worden.'
'Er is meer geld nodig'
Conclusie na de laatste tien minuten: Sportaal voelt zich verantwoordelijk en zegt daar ook naar te handelen. Maar er is meer geld nodig om alles te doen om de rubberkorrels binnenboord te houden. Daar zijn nu afspraken over gemaakt, maar tijdens de periode waar de zaak om draait nog niet.
De officier van justitie houdt de overeenkomst tussen Sportaal en de gemeente voor. Daarin staat dat Sporaal alle verantwoordelijkheden op zich neemt, betreffende onderhoud van de sportparken. 'Dat klopt', zegt de directeur van Sportaal. 'En binnen de middelen hebben we alles gedaan wat we konden. En we hebben nu ook met de gemeente gedeeld dat we aanvullende maatregelen moeten nemen, die extra geld kosten, en daarmee is de gemeente ook akkoord.'
Een van de rechters vat de zaak samen: 'Er liggen korrels die er niet horen, en die moet u opruimen. Nu zegt u dus eigenlijk dat er alle maatregelen zijn genomen die - met name budgettair - ter beschikking waren.' Sportaal bevestigt dat dus.
De directeur van Sportaal zegt dat binnen de mogelijkheden alles is gedaan om verontreiniging tegen te gaan. 'Meer doen kan wel, maar kost ook meer geld. Dat geld hebben we zo niet liggen, en de gemeente ook niet. Die heeft ook geen zak geld liggen.'
'Vanaf 2018 hebben we al bij de gemeente aangegeven of het wel verstandig is om nog velden aan te leggen met rubberkorrels', aldus Sportaal. 'Ook zijn er offertes aangevraagd voor kantplanken, dat was dit voorjaar.' Het verwijt van het OM gaat over de periode daarvoor.
De directeur van Sportaal legt uit dat het onderhoud van kunstgrasvelden 'nogal een dingetje is. Bij een regenbui spoelt het bijvoorbeeld weg. Dan wordt er gewacht tot alles opdroogt, anders kun je het niet terugblazen. Daarom is controleren soms ook een momentopname.'
Rond de velden waren ook geen kantborden aanwezig, die de korrels binnenboord kunnen houden. Volgens Sportaal stond dat destijds ook niet in de richtlijn van het RIVM.
Wat werd er gedaan?
De rechter wil weten wat er concreet werd gedaan rond de korrels? 'In ons reguliere pakket zit het terugblazen en -vegen naar het veld. De verenigingen vegen dat terug'. De milieupolitie heeft tot drie keer toe gezien dat er toch veel korrels buiten de velden lagen. Wel zien ze dat het gedeeltelijk is schoongeveegd.
De gemeente Enschede heeft Sportaal begin 2017 gemaild over het opruimen van de rubberkorrels. In oktober 2017 is daarover opnieuw contact geweest, nadat er aangifte is gedaan door milieuorganisaties die de verontreiniging meldden.
Directeur Sportaal: 'Er is wel regulier overleg over hoe we met kunstgras omgaan. Er zijn in Enschede veel verschillende kunstgrasvelden, die wel allemaal beheren. Daarbij hebben we altijd voldaan aan de richtlijnen van het RIVM.'
De directeur van Sportaal legt nu uit hoe de samenwerking tussen de gemeente en Sportaal werkt. 'Er is nooit concreet gesproken over de eventuele gevolgen van de rubberkorrels, en wat daarmee moest gebeuren'. Wel werd er over kunstgrasvelden gesproken, zeker toen bepaalde korrels in opspraak raakten.
In de overeenkomst tussen gemeente en Sportaal staat op hoofdlijnen hoe het onderhoud moet plaatsvinden. De velden van Vogido zijn van de gemeente.
Sportaal verantwoordelijk
De gemeente Enschede heeft het beheer van de sportparken uitbesteed aan de organisatie Sportaal. Die is daarom verantwoordelijk voor het onderhoud en - in dit geval - dus ook voor het voorkomen van milieuschade.
De onderzoeken waren in de periode juli 2019 tot februari 2019. In de rapporten staat wat er bij Vogido werd aangetroffen, veel korrels rond de velden. Conclusie: Sportaal had maatregelen moeten nemen om de verspreiding van de rubberkorrels tegen te gaan.
De korrels zouden volgens de rechter voor bodemverontreiniging zorgen. Een rapport van de gemeente uit september 2018: als de korrels in de bodem komen kan dat tot milieuschade leiden. Er is daarbij specifiek onderzoek gedaan naar de velden van Vogido door de milieupolitie.
De zaak begint
Met een uur vertraging door de verweren begint de zaak dan eindelijk inhoudelijk. Eerst worden er zaken doorgenomen met de directeur van Sportaal.
Zitting wederom hervat
De rechters zijn terug, en verwerpt ook dit verweer van de advocaat. De tenlastelegging is volgens de rechters voldoende begrijpelijk.
Opnieuw schorsing
De rechtbank trekt zich opnieuw terug om zich over het verweer van de advocaat te buigen. Als de rechtbank meegaat in het verweer van de advocaat (om de dagvaarding te vernietigen) betekent dat overigens niet dat Sportaal vrijuit gaat. Het OM kan in dat geval een nieuwe - uitgebreidere - dagvaarding opstellen, waarna de zaak op een later tijdstip zal worden behandeld.
Welke maatregelen niet zijn genomen, die wel hadden gemoeten, specificeert het OM ook niet. 'Maar daarover zal ook niet zoveel discussie ontstaan.'
OM reageert
De officier reageert: 'dit is een dagvaarding zoals die gebruikelijk is in dergelijke zaken.' Wat bodem is staat volgens hem in de wet. De plekken aanwijzen waar de verontreiniging zou hebben plaatsgevonden, wil het OM niet. 'Daar is de tenlasteleggin niet voor bedoeld. De verdachte begrijpt waar de zaak om draait.'
Tot slot over de verontreiniging, die niet door het OM wordt beschreven. 'Ik vind dat als je zo'n tenlastelegging neerlegt, dan moet je uitleggen waar het om draait. Ik kan op basis hiervan geen fatsoenlijk verweer voeren. Daarom verzoek ik om de dagvaarding nietig te verklaren.'
Ten tweede wordt Sportaal verweten dat ze niet alle maatregelen heeft genomen die in redelijkheid hadden kunnen worden verwacht. Volgens de advocaat moet uitgelegd worden welke maatregelen dat dan zijn. 'De tenlastelegging is nu een zoekpuzzel.'
Hij begint over het woordje bodem in de tenlastelegging. Wat daaronder wordt verstaan is volgens de advocaat niet duidelijk. 'Gaat het om de bodem onder het kunstgrasveld, de bodem in de berm, de bodem van de sloot naast het veld? Ik weet het niet. Hoe moet ik dan een fatsoenlijke verdediging voeren?'
Tweede verweer
Op de beslissing van de rechter heeft advocaat Rob Oude Breuil nog een tweede verweer waarmee de zaak volgens hem zou moeten worden gestopt. Dit keer draait het om de nietigheid van de dagvaarding, die volgens hem niet juist is. 'De verdediging moet wel weten waartegen ze zich moet verweren. De tenlastelegging is totaal niet feitelijk. Onduidelijk, niet specifiek.'
Zitting hervat
De rechters keren terug in de zaal en verklaren dat ze zich wel bevoegd achten om de zaak te behandelen. De zaak gaat dus verder.
Korrels rond twee velden
Voor de volledigheid: de zaak draait in dit geval dus om rubberkorrels die rond twee velden van de Enschedese voetbalclub Vogido zijn aangetroffen in de periode 1 januari 2018 tot en met 7 februari 2019. Daarom benadrukt het Openbaar Ministerie ook dat het wel een serieuze zaak is: 'Het gaat niet om iets eenmaligs, maar om een lange pleegperiode'.
Geschorst
De zitting is even geschorst, omdat de rechtbank zich moet beraden op het verzoek van de advocaat om de zaak te stoppen.
'Startschot voor meerdere zaken'
De officier herhaalt zijn opmerking: 'Het is geen proefproces in de zin van dat we niet zeker zijn van de verdenking. Maar wel omdat het een zaak is die als startschot dient voor meerdere zaken'. Hij sorteert hiermee dus voor op nieuwe strafzaken tegen beheerders van sportparken en sportverenigingen waar rubberkorrels van kunstgrasvelden niet op de juiste manier worden gebruikt en opgeruimd.
De directeur van Sportaal zegt zich verantwoordelijk te voelen, maar zijn advocaat te volgen: 'Maar wij houden ons altijd aan de RIVM-richtlijnen. Ik zie de ernst wel, maar niet dat het dermate groot is dat wij hiervoor moeten voorkomen.'
Waarschuwing aan anderen
De officier zegt iets opmerkelijks: waar het OM eerder nog zei de zaak niet als proefproces te zien, ziet de officier het nu als een waarschuwing richting andere beheerders van sportparken. Die moeten hun zaken beter op orde hebben, zo klinkt het.
Officier is het niet eens
De officier van justitie is het niet eens met de advocaat. 'Hij zegt dat het niet ernstig is, maar de overtreding staat op de lijst met de ernstigste milieudelicten. Daarbij is het hier gepleegd over een langere periode. Niet over een eenmalig incident. De gevolgen kunnen jarenlang voelbaar zijn.'
Tot slot is er volgens de advocaat geen ernstige inbreuk op de rechtsorde. Kortom: volgens hem hoort de zaak niet in deze rechtbank thuis, zijn de rechters dus niet bevoegd en moet de zaak worden gestopt. 'De zaak had gewoon bij de rechtbank in Almelo thuisgehoord.'
Advocaat Oude Breuil: 'Het gaat om rubberkorrels die eventueel verontreiniging kunnen veroorzaken in een slootbodem. Niet over een ondernemer die vaten met giftige stof laat leeglopen in de bodem. Niet dat ik het wil bagatelliseren, maar het is geen ernstige zaak.'
'Geen ernstige zaak'
'We hebben her hier niet om een ernstig misdrijf. Het strafmaximum is laag, de wetgever ziet dit dus niet als ernstig misdrijf.' Het draat hier om een eventuele overtreding van art. 13 Wet Bodembescherming.
Advocaat Oude Breuil krijgt het woord. Volgens hem is de rechtbank in Rotterdam niet bevoegd om de zaak te behandelen. Zo is het verdachte feit niet in Rotterdam gepleegd en Sportaal zit niet in Rotterdam. Tot slot is het feit volgens de advocaat niet zwaar genoeg om een uitzondering te maken en de zaak in Rotterdam te houden.
Officier legt de verdenking uit
De officier van justitie legt uit waar de zaak om draait: te weinig zorg dragen voor het voorkomen van milieuverontreiniging bij twee kunstgrasvelden.
Kleine vertraging
Een kleine tien minuten later dan gepland, maar de zitting begint. De directeur van Sportaal zit in het beklaagdenbankje, voor advocaat Rob Oude Breuil.
Milieuvervuiling, of niet te voorkomen?
In het kort: justitie verwijt Sportaal dat er te weinig is gedaan om milieuverontreiniging door rondzwervende rubberkorrels tegen te gaan. Advocaat Rob Oude Breuil, die Sportaal bijstaat, noemde het strafproces tegen zijn cliënt eerder niet alleen een uniek proefproces, maar ook onbegrijpelijk. „Deze zaak legt een bom onder alle kunstgrasvelden in Nederland. Als het tot een veroordeling komt, kun je alle sportverenigingen en veldbeheerders wel voor de rechter slepen en vervolgen.” Justitie ontkent dat het om een proefproces gaat.
Zitting begint om 15.00 uur
De zitting tegen sportbedrijf Sportaal in de Rotterdamse rechtbank begint - als alles volgens plan verloopt - om 15.00 uur. Weten waar de zaak om draait? Lees hier wat Tubantia eerder schreef over het strafproces, dat wel eens grote gevolgen kan hebben voor sportverenigingen in Nederland.